انواع شیمی درمانی را بشناسید

شیمی درمانی، نوعی از درمان سرطان است که بر پایه دارو عمل می‌کند. داروهای مختلف شیمی درمانی، در مدت زمانی خاص و طیِ جلساتی با فواصل معین، به بدن تزریق می‌شوند تا جلوی تقسیم شدن سلول‌های سرطانی و درگیری بیشتر بدن با سرطان گرفته شود. شیمی درمانی، با تغییر در DNA سلول‌های سرطانی – و چندین روش دیگر- کاری می‎کند که آن‎ها دیگر تقسیم نشوند. تقسیم شدن سلول، همان اتفاقی است که در نهایت منجر به ایجاد سرطان می‎شود. با شیمی درمانی، رادیوتراپی، هورمون تراپی و حتی جراحی می‌شود سرطان را درمان کرد اما رایج‎‌ترین راه برای درمان این بیماری، شیمی درمانی است. شیمی درمانی به اهداف مختلفی انجام می‌شود و البته انواع مختلفی هم دارد. در این مطلب، انواع شیمی درمانی و روش منحصر به فرد هر کدام برای درمان سرطان را بررسی می‌کنیم. همان طور که گفتیم، یک چیز بین همه این روش‌ها مشترک است: درمان با استفاده از دارو.

شیمی درمانی چطور در بدن کار می‌کند؟

داروهای شیمی درمانی می‎توانند:

• با استفاده از سمومی خاص، تقسیم سلولی را متوقف یا مختل کنند.
• منبع تغذیه سلول را هدف گرفته و با دستکاری هورمون‌‎ها و آنزیم‌ها، جلوی رسیدن‌شان به سلول سرطانی و در نتیجه تقسیم سلول را بگیرند.
• سلول‌های سرطانی را به خودکشی ترغیب کنند. این کار در متون تخصصی پزشکی «خزان یاخته‌ای» یا Apoptosis نامیده می‎شود.
• جلوی رشد و نمو مویرگ‌ها را در نقاط خاصی که غده سرطانی وجود دارد بگیرند. این مویرگ‌ها با عدم خون‎رسانی به غده، آن را کوچک کرده یا می‌کشند.

انواع شیمی درمانی به چه اهدافی انجام می‌شوند؟

معمولا وقتی می‌شنویم که کسی مبتلا به سرطان شده، تصورمان این است که باید شیمی درمانی کند. این درمان، به عنوان یک گزاره واحد با معنایی مشخص بین افراد غیرمتخصص به کار می‎رود اما واقعیت این است که شیمی درمانی به هدف‌های مختلف و حتی برای درمان بیماری‌های متفاوتی غیر از سرطان انجام می‎شود. انواع شیمی درمانی در درمان سرطان، اغلب اوقات این اهداف را دنبال می‎کنند:

• درمان سرطان یا افزایش شانس درمان آن در کنار دیگر درمان‌‎ها
• کاهش علائم و افزایش کیفیت زندگی
• بالا بردن شانس زنده ماندن
• کاهش سایز تومور

علاوه بر این، انواع شیمی درمانی می‎توانند برای درمان بیماری‌های دیگر غیر از سرطان هم کاربرد داشته باشند، مثل انواع بیماری‌های خود ایمنی یا آمادگی برای انتقال مغز استخوان در انواع درمان‌ها.

انواع شیمی درمانی

شیمی درمانی با داروهای مختلفی کار درمان سرطان را در بدن انجام می‌دهد:

• عوامل آلکلیله کننده (همان داروهای آلکالوییدی) Alkylating Agents
• نیتروساروس‌ها (Nitrosoureas)
• آنتی متابولیت‌ها (Anti- metabolites)
• محصولات طبیعی و آلکالوییدهای گیاهی (Plant alkaloids/ natural products)
• آنتی بیوتیک‌های ضد تومور (Anti-tumor antibiotics)
• عوامل هورمونی (Hormonal agents)
• تغییردهندگان پاسخ بیولوژیکی (Biological response modifiers)

عوامل آلکلیه کننده: یا داروهای آلکالوییدی، گروهی از داروها هستند که در فرایند شیمی درمانی، به صورت مستقیم روی DNA تاثیر می‏‎گذارند تا از تقسیم سلولی جلوگیری کنند. این داروها، سلول‎‌ها را در تمام فازهای تقسیم سلولی می‎کُشند. در میان  داروهای آلکالوییدی، کلورامبوسیل (Chlorambucil)، سیکلوفوسفامید (Cyclophosphamide)، سیسپلاتین (Cisplatin) و کاربوپلاتین (Carboplatin) بیشتر شناخته شده هستند.

نیتروساروس‌ها: این گروه هم، نسبتا مشابه داروهای آلکالوییدی هستند. داروهای نیتروساروس، آنزیم‌های مسئول تعمیر DNA سلول را متوقف کرده یا سرعت‌شان را کم می‎کنند. نیتروساروس‌‎ها می‌توانند به درون مغز نیز بروند (در حالی که بسیاری از داروهای شیمی درمانی این توانایی را ندارند). معروف‌ترین نیتروساروس‌ها، کارموستین (Carmustine) و لوموستین (Lomustine) هستند.

آنتی متابولیت‎ها: داروهایی هستند که با DNA و RNA تداخل پیدا می‌کنند. آنتی متابولیت‌‎ها هنگام تقسیم سلولی فعال می‎شوند. فلوراراسیل (Fluorauracil) و متوتراکست (Methotrexate) از جمله آنتی متابولیت‌‎ها هستند.

محصولات طبیعی و آلکالوییدهای گیاهی: داروهایی که از مواد گیاهی و طبیعی ساخته شده‌اند. این گروه داروها، توانایی سلول برای تقسیم شدن و تبدیل شدن به دو سلول را متوقف می‎کنند و البته آسیب‌‎های وارد شده به سلول را هم ترمیم می‎کنند. مثال‌‎های محصولات طبیعی درمان سرطان وینسریستین (Vincristine)، پاکلیتاکسل (Paclitaxel) و توپوتکان (Topotecan) هستند.

آنتی بیوتیک‎های ضد تومور: داروهای آنتی نئوپلاستیک از میکروارگانیسم‌‎ها تشکیل شده‌اند. این آنتی بیوتیک‌‏‎های درمان سرطان، مثل آنتی بیوتیک‎‌های درمان عفونت عمل نمی‎کنند و در تمام فازهای چرخه سلول، فعال هستند. آن‏ها یا رشته‌‎های DNA را پاره می‌کنند و یا از سنتز DNA جلوگیری کرده و سرعتش را کاهش می‏دهند. بلیومیسین (Bleomycin)، دوکسوروبیسین (Doxorubicin) و میتوزانترون (Mitoxantrone) از جمله داروهای آنتی بیوتیکی هستند که در شیمی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

عوامل هورمونی: در درمان سرطان و شیمی درمانی، دو نوع عامل هورمونی استفاده می شوند. هورمون‎های کورتیکواستروئید و هورمون‌‎های جنسی. کورتیکواستروئیدها معمولا برای درمان سرطان خون، لنفوم و انواع میلوم استفاده می‎شود. استروئیدها اما برای کاهش تورم در اطراف تومورهای مغزی و ستون فقراتی به کار می‎روند. استروئیدها با دیگر داروهای شیمی درمانی در ترکیب استفاده می‎شود. هورمون‎‌های جنسی اما شیوه ایجاد هورمون‌‎های زنانه و مردانه را در بدن تغییر می‎دهند. این هورمون‌‎ها در نقاطی مثل رحم، سینه و پروستات رشد تومور را کنترل می‎کنند. البته که مثل داروهای عادی شیمی درمانی، نمی‌توانند سلول‌ها را بکشند، بلکه «ذخیره غذایی» را برای نابودی آن‏‎ها از بین می‎برند. تاموکسیفن (Tamoxifen) و لوپرولید (Leuprolide) از جمله داروهای هورمونی شیمی درمانی هستند.

تغییردهندگان پاسخ بیولوژیکی: این‌ها، داروهایی هستند که سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با رشد سرطان قدرتمند می‎کنند. دیگر عوامل ممکن است رشد سرطان را با ایجاد اختلال در فرایندهای رشد و توسعه آن، متوقف کنند. بعضی از منابع، تغییردهندگان پاسخ بیولوژیکی را جدا از داروهای شیمی درمانی می‌دانند. هرسپتین (Herceptin)، آواستین (Avastin) و اربیتوکس (Erbitux) از جمله این داروها هستند.

انواع شیمی درمانی و مدل دریافت دارو

داروهای شیمی درمانی به دو صورت دهانی و تزریقی به بیماران داده می‎شوند. در مدل دهانی، داروها در واقع دوزهایی به صورت قرص هستند که به بیمار داده می‌شوند تا در هر جلسه بخورد. در روش تزریق، داروها یا به داخل رگ (مستقیم) تزریق می‎شوند و یا از راه سرم آرام آرام وارد جریان خون می‌شوند. انواع دیگر تزریق در شیمی درمانی به این صورت‌هاست:

تزریق عضلاتی (به بازو، ران یا دیگر نقاط)

تزریق اینتراکتال به فضای خالی بین بافتی (در ستون فقرات یا مغز)

به صورت درون صفاقی (مستقیما به روده‎، معده یا کبد)

تزریق داخل شریانی (این تزریق، دارو را مستقیما به محل اسکان سلول‌‎های سرطانی می‏برد و یکی از انواع شیمی درمانی بسیار مطمئن محسوب می‎شود)

بسیاری از تزریق‌ها، با استفاده از پمپ انجام می‌شوند.