عوارض رادیوتراپی: عوارض ناشی از پرتو درمانی در بیمار سرطانی چیست؟

متاسفانه تمام روش‌های درمانی بیماری سرطان برای بیماران عوارضی را به دنبال دارند و رادیوتراپی هم از این قاعده مستثنی نیست. عوارض ناشی از رادیوتراپی سرطان معمولاً کوتاه مدت هستند و پس از اتمام دوره درمان از بین می‌روند گرچه بعضی از عوارض هم برای مدت طولانی‌تری در بدن فرد باقی می‌مانند. خبر خوش این است که بسیاری از عوارض رادیوتراپی را می‌توان کنترل و یا از بروز آن پیشگیری کرد. عوارض پرتو درمانی به طور معمول از فردی به فرد دیگر متفاوت است و با توجه به خصوصیات فیزیکی و بدنی هر فرد، ناحیه‌ای که تحت رادیوتراپی قرار می‌گیرد و نوع و دوز رادیوتراپی فرق می‌کند. در صورتیکه پزشک معالج شما برایتان این نوع درمان را تجویز کرده بهتر است قبل از شروع آن در مورد عوارض جانبی احتمالی، آگاهی داشته باشید.

عوارض رادیوتراپی چیست؟

اگر پزشک برای شما رادیوتراپی تجویز کرده احتمالاً بزرگترین دغدغه و ترس شما این است که عوارض پرتو درمانی چیست؟ آیا پرتو درمانی دردناک است؟ و چگونه می‌توان با این عوارض مقابله کرد؟ در ادامه رایج‌ترین عوارض بعد از رادیوتراپی بیان شده است.

مشکلات پوستی

رادیوتراپی در بعضی افراد ممکن است منجر به زخم شدن، قرمزی، تیرگی، خشکی و خارش پوست شود. این عارضه معمولاً یک تا دو هفته بعد از شروع رادیوتراپی ایجاد می‌شود. لازم است در صورت مشاهده هر یک از این عوارض در پوستتان آن را با پزشک معالج در میان بگذارید.

نحوه کنترل عوارض پوستی رادیوتراپی:

• هر روز پوستتان را با آب و صابون ملایم و غیر عطری بشورید.
• هر روز از مرطوب کننده برای رطوبت رسانی به پوستتان استفاده کنید.
• از لباس‌های گشاد و ساخته شده از الیاف طبیعی استفاده کنید.
• در صورت قرار گرفتن در معرض آفتاب از ضد آفتاب با SPF بالای 30 استفاده کنید.
• در آب کلردار شنا نکنید.
• از عطر و ترکیبات شیمیایی حساسیت زا استفاده نکنید.

مشکلات پوستی ناشی از رادیوتراپی معمولاً 2 الی 4 هفته بعد از اتمام درمان برطرف می‌شوند اما در بعضی موارد ممکن است پوست شما به نسبت قبل تیره‌تر بماند.

ضعف و خستگی

یکی از عوارض شایع رادیوتراپی، احساس خستگی شدید و یا زود خسته شدن از فعالیت‌های ساده و روزمره است. احساس خستگی و ضعف معمولاً مدتی بعد از شروع رادیوتراپی شروع می‌شود و در مواردی تا چند ماه بعد از اتمام پرتو درمانی ادامه پیدا می‌کند.

راه مقابله با عارضه خستگی بعد از رادیوتراپی:

• زیاد استراحت کنید.
• از انجام فعالیت‌های غیر ضروری خودداری کنید.
• در صورت امکان ورزش‌های سبک مثل پیاده روی کوتاه را در برنامه خود قرار دهید. این کار سطح انرژی شما را بالا می‌برد.
• در انجام کارهای رزمره از دوستان و خانواده کمک بگیرید.

در صورتیکه شاغل هستید بهتر است از کارفرما بخواهید تا زمان کار شما را کاهش دهد و بصورت نیمه وقت کار کنید. اگر بصورت ناگهانی احساس خستگی و تنگی نفس کردید با پزشک خود تماس بگیرید تا مراقبت‌های لازم برای شما انجام شود. این حالت می‌تواند نشانگر افت گلبول‌های قرمز خون باشد.

ریزش مو

ریزش مو از عوارض رایج رادیوتراپی است. اما بر خلاف الگوی ریزش مو در شیمی درمانی، ریزش موی ناشی از رادیوتراپی تنها در ناحیه تحت درمان اتفاق می‌افتد. ریزش مو معمولاً 2 الی 3 هفته بعد از شروع پرتو درمانی اتفاق می‌افتد. رشد مجدد مو چند هفته بعد از اتمام رادیوتراپی شروع می‌شود اما ممکن است موهای جدید در بافت و رنگ کمی متفاوت‌تر از قبل باشند. در صورتی که رادیوتراپی در دوز بالا انجام شود ممکن است منجر به ریزش دائم مو شود که در این مورد بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

احساس بیماری

برخی افراد ممکن است در طول جلسات رادیوتراپی یا بعد از آن احساس بیماری داشته باشند. اگر ناحیه درمان نزدیک به معده و یا مغز شما باشد این عارضه بیشتر رخ می‌دهد. این احساس معمولاً بعد از پایان دوران درمان با رادیوتراپی از بین می‌رود و در طول این مدت ممکن است داروهایی برای کاهش این عارضه برای شما تجویز شوند.

مشکل در خوردن و آشامیدن

رادیوتراپی گاهاً ممکن است مشکلاتی را در خوردن و آشامیدن برای بیمار ایجاد کند که شامل موارد زیر است:

درد و زخم در دهان

رادیوتراپی در ناحیه سر و گردن می‌تواند مخاط دهان را تحریک  ودهان را زخم کند. علائم این عارضه در طی دو هفته از شروع درمان رخ می‌دهد و شامل موارد زیر است:

• داخل دهان احساس درد و زخم دارید انگار که دهانتان را با غذا و نوشیدنی گرم سوزانده باشید.
• زخم در دهان که ممکن است منجر به عفونت شود.
• احساس ناراحتی در دهان هنگام خوردن و آشامیدن و صحبت کردن
• خشکی در دهان
• کاهش احساس چشایی
• بوی بد دهان

برای مقابله با این عارضه رادیوتراپی با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است پزشک برای کاهش علائم زخم و درد دهان مسکن و دهان شویه مخصوصی برای شما تجویز کند. همچنین پرهیز از غذاهای تند و شور هم می‌تواند کمک کننده باشد.

از دست دادن اشتها

در برخی افراد رادیوتراپی منجر به از دست دادن اشتها و در نتیجه کاهش وزن می‌شود. اما لازم است در طول دوران درمان غذای سالم و به میزان کافی بخورید تا وزنتان حفظ شود. کم کردن حجم وعده‌ها و افزایش تعداد وعده‌های غذایی به شما کمک می‌کند تا با این عارضه مقابله کنید.

مشکل در بلع غذا

رادیوتراپی در ناحیه قفسه سینه میتواند منجر به تحریک مری و مشکلات بلع غذا شود. در این صورت با پزشک خود صحبت کنید تا توصیه‌های لازم را به شما داشته باشد. ممکن است نیاز باشد رژیم غذایی خود را تغییر دهید برای مثال از غذاهای نرم یا مایعات استفاده کنید. همچنین ممکن است برای رفع این عارضه برای شما دارو تجویز شود. ناراحتی و احساس ناخوشایند در بلع معمولاً بعد از قطع شدن و اتمام درمان از بین می‌رود.

اسهال

یکی دیگر از عوارض پرتو درمانی اسهال است که در نتیجه انجام رادیوتراپی در ناحیه شکم و لگن رخ می‌دهد. این عارضه به طور معمول چند روز بعد از شروع رادیوتراپی رخ می‌دهد و با ادامه درمان کمی بدتر می‌شود. برای مقابله با این عارضه داروهایی وجود دارند که به بیمار کمک می‌کنند. اگر بعد از چند هفته پس از اتمام رادیوتراپی این عارضه هنوز وجود داشت یا خون در دفع مشاهده شد، بیمار باید با پزشک خود در میان بگذارد.

سفتی و گرفتگی عضلات و مفاصل

رادیوتراپی ممکن است منجر به سفت شدن و تورم عضلات و مفاصل بشود. ورزش و کشش منظم می‌تواند به رفع این عارضه کمک کند. در صورت بروز این عارضه حتماً با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است تمرینات خاصی به شما داده شود و یا نیاز باشد به فیزیوتراپ مراجعه کنید.

مشکلات مسائل جنسی و باروری

از عوارض رادیوتراپی می‌توان به اختلال در مسائل جنسی و باروری اشاره کرد که این عارضه زمانی رخ می‌دهد که ناحیه تحتانی شکم، لگن و کشاله ران تحت رادیوتراپی قرار بگیرند.

مشکلات جنسی و باروری در زنان بعد از رادیوتراپی

رادیوتراپی در زنان خطرات زیر را به دنبال دارد:

• کاهش میل جنسی که معمولاً بعد از مدتی از اتمام رادیوتراپی از بین می‌رود.
• خشکی واژن
• یائسگی که خود منجر به گر گرفتگی و تعریق شبانه می‌شود.
• ناباروری که می‌توان قبل از انجام رادیوتراپی تخمک ذخیره کرد.

مشکلات جنسی و باروری در مردان

در مردان رادیوتراپی ممکن است مشکلات زیر را بوجود آورد:

• کاهش میل جنسی که به تدریج بعد از پایان پرتو درمانی از بین می‌رود.
• اختلال نعوظ که راه‌های درمان مختلفی برای آن وجود دارد.
• ناباروری، که می‌توان قبل از رادیوتراپی اسپرم ذخیره کرد.

مسائل روحی

انجام رادیوتراپی می‌تواند یک تجربه ناامید کننده، استرس زا و آسیب رسان باشد. طبیعی است که بیمار احساس اضطراب کند و فکر کند که آیا درمان موفقیت آمیز خواهد بود یا خیر. استرس و اضطراب ناشی از بیماری سرطان همچنین می‌تواند خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد. بهترین راه برای مقابله با این مشکل، حمایت خانواده و تیم درمانی بیمار است.

ورم لنفاوی

رادیوتراپی ممکن است منجر به آسیب سیستم لنفاوی شود که شبکه‌ای از کانال و غدد است که بخشی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل می‌دهند. یکی از کارهای سیستم لنفاوی در بدن جلوگیری از جمع شدن مایعات و به اصطلاح آب آوردن در بدن است که در صورت آسیب ممکن است منجر به تورم و درد بدن شود. این مشکل بیشتر بازوها و پاها را درگیر می‌کند اما بسته به محلی که تحت درمان قرار می‌گیرد ممکن است مناطق مختلف را تحت تاثیر قرار دهد. پزشک شما یکسری روش‌های مراقبت پوستی و تمرینات ورزشی را برای مقابله با این عارضه به شما ارائه می‌کند.