رادیوتراپی انکولوژی چیست؟ (کاربرد، انواع و عوارض رادیوتراپی)

پرتو درمانی یا رادیوتراپی (Radiotherapy) یک روش درمانی برای بیماران مبتلا به سرطان، بعضی بیماری‌های تیروئیدی و اختلالات خونی است. رادیوتراپی انکولوژی برای درمان سرطان ممکن است در مراحل مختلف درمان این بیماری مهلک تجویز شود. در مراحل اولیه سرطان، رادیوتراپی به کاهش اندازه تومور قبل از جراحی یا از بین بردن سلول‌های سرطانی کمک می‌کند. در مراحل پیشرفته از سرطان، پرتو درمانی به عنوان بخشی از مراقبت‌هایی که برای تسکین درد بیماران سرطانی استفاده می‌شوند کاربرد دارد. رادیوتراپی انکولوژی انواع مختلفی دارد و در صورت تجویز پزشک طی دوره‌ای چند هفته‌ای انجام شده و در کنار درمان عوارضی هم دارد.

رادیوتراپی چیست؟

عملکرد رادیوتراپی انکولوژی به این صورت است که از امواج انرژی مانند نور و گرما برای درمان تومورهای سرطانی استفاده می‌شود. در این روش از نوعی پرتوی پر انرژِی به نام یونیزان استفاده می‌شود که این پرتو DNA  سلول‌های سرطانی را شکسته و رشد و تقسیم آن‌ها را مختل می‌کند. به این ترتیب اشعه سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد و باعث کند شدن رشد این سلول‌ها می‌شود. پرتو درمانی به تنهایی و یا در ترکیب با سایر روش‌های درمان سرطان از جمله شیمی درمانی و جراحی استفاده می‌شود.

انواع رادیوتراپی

رادیوتراپی انکولوژی از چند طریق قابل انجام است که پزشک با توجه به شرایط بهترین نوع را برای بیمار تجویز می‌کند. رایج‌ترین انواع رادیوتراپی شامل موارد زیر است:

• رادیوتراپی خارجی: در این روش دستگاه رادیوتراپی برای هدف گیری دقیق پرتوهای تابشی به تومورهای سرطانی استفاده می‌شود.
• ایمپلنت‌های رادیوتراپی: در این روش از کار گذاری قطعات کوچک فلزات رادیواکتیو(معمولاً به صورت موقت) در بدن و نزدیک به توده سرطانی استفاده می‌شود.
• پرتو درمانی با تزریق، کپسول خوراکی و شربت(رادیو ایزوتوپ درمانی): در این روش مایع و کپسول رادیواکتیو را می‌بلعید و یا این ماده به خونتان تزریق می‌شود.
• رادیوتراپی داخلی: در این روش تابش پرتو به طور مستقیم در تومور و طی جراحی سرطان سینه انجام می‌شود.

رادیوتراپی معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود. معمولاً بعد از رادیوتراپی خارجی می‌توانید به خانه بروید اما در روش رادیوتراپی با ایمپلنت و رادیو ایزوتوپ درمانی ممکن است لازم باشد چند روزی در بیمارستان تحت نظر باشید.

کاربرد رادیوتراپی انکولوژی

رادیوتراپی در مراحل اولیه سرطان و یا بعد از شیوع آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی در موارد زیر کاربرد دارد:

• رادیوتراپی درمانی: در درمان کامل انواع سرطان کاربرد دارد.
• رادیوتراپی نئو کمکی: در ترکیب با سایر روش‌های درمانی از جمله شیمی درمانی و جراحی، تاثیر این روش‌های درمانی را بیشتر می‌کند.
• رادیوتراپی کمکی: به کاهش خطر بازگشت سرطان بعد از جراحی کمک می‌کند.
• رادیوتراپی تسکینی: در صورت عدم امکان درمان سرطان به این روش، رادیوتراپی به کاهش علائم و عوارض ناشی از سرطان کمک می‌کند.

بطور کلی رادیوتراپی بعد از جراحی به عنوان موثرترین روش درمان سرطان شناخته می‌شود اما میزان و نحوه عملکرد آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. 

رادیوتراپی چگونه انجام می‌شود؟

مراحل زیر در رادیتراپی و انکولوژی برای درمان سرطان انجام می‌شود:

• قبل از هر چیز، پزشک متخصص در مورد رادیوتراپی انکولوژی و سایر گزینه‌های درمان با شما صحبت کرده و به شما در ارزیابی جوانب مثبت و منفی درمان با این روش کمک خواهد کرد.
• در رادیوتراپی خارجی قبل از شروع درمان احتمالاً از بیمار CT اسکن و یا MRI گرفته می‌شود تا محل و اندازه تومور مشخص شود. به همین منظور پزشک محل مورد نظر را علامت گذاری می‌کند تا تابش پرتو دقیقاً در آن محل انجام شود. سپس پرتوها به محل مشخص شده تابیده می‌شوند. در طول درمان باید بدون حرکت باشید و پس از آن می‌توانید به خانه بروید.
• شخصی که تحت پرتودرمانی داخلی قرار می‌گیرد ممکن است قبل از قرار دادن و ایمپلنت فلز رادیواکتیو در بدن، به بیهوشی احتیاج داشته باشد. در چنین مواردی شاید بیمار چند روز در بیمارستان بستری شود. فلز رادیواکتیو کاشته شده در بدن ممکن است از چند دقیقه و چند روز تا همیشه در بدن فرد باقی بماند.
• در بیمارانی که به انواع خاصی از سرطان مانند سرطان تیروئید یا پروستات مبتلا هستند، ماده رادیواکتیو از طریق بلع و تزریق تجویز می‌ ‌شود. در این موارد برای کاهش خطر و ضرر موارد رادیواکتیو برای اطرافیان ممکن است لازم باشد تا چند روز در بیمارستان بمانید.

عوارض رادیوتراپی چیست؟

تابش پرتوها در رادیوتراپی هم سلول‌های سالم و هم سلول‌های سرطانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بطور کلی عوارض ناشی از رادیوتراپی و پرتودرمانی به عواملی از قبیل منطقه تحت درمان، وضعیت سلامتی کلی فرد و نوع و دوز تابش بستگی دارد.

عوارض کوتاه مدت رادیوتراپی

عوارض کوتاه مدت پرتو درمانی با توجه به منطقه‌ای از بدن که تحت این تابش پرتو قرار می‌گیرد متفاوت است. این عوارض شامل موارد زیر است:

• خستگی
• ریزش مو
• اسهال
• مشکلات پوستی
• حالت تهوع و استفراغ

عوارض بلند مدت رادیوتراپی انکولوژی

عوارض بلند مدت هم به ناحیه تحت درمان ربط دارد و شامل موارد زیر است:

• در صورت تاثیرگذاری اشعه بر قفسه سینه منجر به مشکلات قلبی و ریوی می‌شود.
• در صورتی که اشعه بر گردن اثر کند، مشکلات تیروئیدی منجر به تغییرات هورمونی می‌شود.
• ورم لنفاوی که شامل تجمع مایع لنفاوی و ایجاد درد است.
• اگر اشعه بر لگن اثر کند ممکن است منجر به تغییرات هورمونی از جمله یائسگی زودرس شود.

در موارد نادر ممکن است تابش پرتوها و رادیوتراپی منجر به شکل‌گیری نوع دیگری از سرطان در فرد شود. عوارض بلند مدت رادیوتراپی لزوماً برای همه افراد رخ نمی‌دهد و از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

مراقبت‌های بعد از رادیوتراپی

بعد از رایوتراپی انکولوژی چه اقداماتی باید انجام شود؟ برای کاهش عوارض ناشی از رادیوتراپی در بیمار مبتلا به سرطان لازم است اقداماتی انجام شود تا این اثرات به حداقل برسند. مراقبت‌های بعد از پرتو درمانی شامل موارد زیر است:

• زیاد استراحت کنید.
• غذای سالم بخورید.
• دستورالعمل‌های مراقبتی که پزشک در اختیار شما قرار می‌دهد از جمله مراقبت از پوست، همه را به درستی انجام دهید.
• از قرار گرفتن مستقیم در معرض آفتاب بدون محصولات مراقبتی خودداری کنید.
• هر نوع عارضه جانبی که در بدنتان رخ داد را با پزشک در میان بگذارید.