رادیوتراپی یکی از رایج‌ترین روش‌های درمانی برای انواع سرطان است. نام‌های دیگر این روش درمانی، پرتو درمانی و اشعه درمانی سرطان است. اما رادیوتراپی چطور به درمان سرطان کمک می‌کند؟ در پرتو درمانی از ذرات یا امواج پر انرژی مانند اشعه ایکس، گاما و یا پرتوهای الکترون و پروتون برای تخریب سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. سلول‌های سرطانی رشد بسیار سریعتری به نسبت سلول‌های سالم بدن دارند و این امواج و پرتوها با ایجاد وقفه در DNA در درون سلول‌ها در رشد و تقسیم سلول‌ها اختلال ایجاد کرده و باعث مرگ آن‌ها و در نتیجه درمان سرطان می‌شود.
درحالیکه در شیمی درمانی دارو از راه تزریق و یا بصورت خوراکی وارد بدن شده و کل بدن تحت تاثیر این داروها قرار می‌گیرد، در رادیوتراپی تنها آن منطقه از بدن که درگیر سرطان شده تحت پرتو درمانی قرار می‌گیرد. البته طبیعی است که سلول‌ها و بافت‌های نزدیک به محل رادیوتراپی هم در معرض اشعه‌ها قرار بگیرند و دچار آسیب شوند. حتی در صورتیکه پرتو درمانی از طریق بلع یا تزریق ماده رادیواکتیو انجام شود، بیشتر تجمع این ماده در محل سرطان است و باز هم آسیب کمتری برای دیگر سلول‌های بدن دارد.
بیش از نیمی از افراد مبتلا به سرطان تحت رادیوتراپی قرار می‌گیرند. درمان سرطان با رادیوتراپی و پرتو درمانی گاهاً تنها انجام می‌شود و گاهی هم به عنوان یک روش درمانی کمکی در کنار دیگر روش‌ها از جمله شیمی درمانی و جراحی استفاده می‌شود. تصمیم به اینکه شما به عنوان یک بیمار سرطانی تحت رادیوتراپی قرار بگیرید یا نه با توجه به مرحله سرطان و پیشرفت آن و دیگر عوامل جسمی و سلامتی بر عهده پزشک متخصص است.
درمان سرطان با پرتو درمانی تنها در شرایطی مفید است که رشد و گسترش سلول‌های سرطانی در قسمت‌های مختلف بدن صورت نگرفته باشد. در واقع در صورتی که سرطان در مراحل پیشرفته باشد احتمالاً رادیوتراپی چندان مفید نباشد چرا که این روش یک روش درمان محلی و نقطه‌ای است. بطور کلی پرتو درمانی یک گزینه مناسب برای موارد زیر است:
بعضی از انواع سرطان به اشعه بسیار هستند. در این موارد استفاده از روش رادیوتراپی برای کوچک شدن تومور و یا از بین رفتن کامل سرطان مفید است. در بعضی موارد شاید لازم باشد ابتدا شیمی درمانی و درمان دارویی سرطان انجام شود و سپس رادیوتراپی شروع شود. این از آن رو است که گاهاً شیمی درمانی قبل از رادیوتراپی سرطان ممکن است به افزایش اثر رادیوتراپی کمک کند و درمان بهتر انجام شود. در بعضی موارد هم ممکن است رادیوتراپی قبل از جراحی انجام شود تا تومور کوچک‌تر شده و جراحی بهتر انجام شود. و یا اینکه بین جراحی و رادیوتراپی، درمان سرطان با پرتو درمانی روش ارجح باشد زیرا آسیب پرتو درمانی کمتر است. اگرچه استفاده از تنها یک روش آسیب کمتری برای بیمار خواهد داشت اما در مواردی تجویز ترکیبی چند نوع درمان سرعت بهبود را بالا می‌برد.
سرطان می‌تواند از یک نقطه و یک عضو از بدن شروع شده و به سایر اعضای بدن گسترش پیدا کند. پزشکان احتمال می‌دهند که سلول‌های سرطانی حتی در صورتیکه در اسکن‌های تصویر برداری و MRI مشاهده نشوند، در سایر اعضای بدن گسترش یافته باشند. برای مثال برای افراد مبتلا به سرطان ریه پرتو درمانی از سر تجویز می‌شود چرا که ممکن است سلول‌های سرطانی به مغز گسترش یافته باشند. به این ترتیب قبل از ایجاد تومور، سلول‌های سرطانی از بین می‌روند. بنابراین در این حالت رادیوتراپی به عنوان یک روش پیشگیری از سرطان در آینده محسوب می‌شود.
گاهی اوقات سرطان در بدن فرد مبتلا بیش از حد پیشرفت داشته و قابل درمان با رادیوتراپی نیست اما می‌توان با استفاده از پرتو درمانی تومورها را کوچک کرد تا بیمار احساس بهتری داشته باشد. تابش ممکن است به تسکین مشکلاتی از قبیل درد، مشکل در بلع و تنفس و یا انسداد روده کمک کند که در این حالت به این روش درمانی رادیوتراپی تسکینی گفته می‌شود.
با توجه به اینکه سرطان در قسمتی از بدن که قبلا تحت تابش قرار گرفته بازگردد یا در بخش‌های دیگر بروز کند، درمان متفاوت خواهد بود. برای مثال در بعضی موارد سرطان به همان عضوی که قبلا درمان شده باز می‌گردد در این حالت بررسی می‌شود که آیا می‌توان اشعه را قوی‌تر کرد یا خیر و گاهاً تابش بر تومورها اثر ندارند. اما در مواردی هم برای کاهش علائم ناشی از بازگشت سرطان و بهبود وضعیت کلی بیمار، رادیوتراپی انجام می‌شود.
پرتو درمانی سرطان را به سه روش می‌توان انجام داد:
این احتمال وجود دارد که رادیوتراپی می‌تواند خطر ابتلا به سرطان دیگری را افزایش دهد و این به عنوان یکی از عوارض جانبی پرتو درمانی در نظر گرفته می‌شود که البته بسیار نادر است. بنابراین پزشکان در زمان تصمیم‌گیری برای استفاده از این روش درمانی، مزایا و مضرات احتمالی این روش را ارزیابی کرده و همه جوانب را در نظر می‌گیرند. بطور کلی خطر ابتلا به سرطان دیگر در اثر پرتو درمانی کمتر از مزایای درمان سرطان با این روش است اما این خطر صفر نیست. تیم درمان شما را در تصمیم گیری برای انجام درمان بیماری‌تان با این روش راهنمایی می‌کنند.
درمان سرطان با پرتو درمانی، ممکن است بر بارداری و باروری به صورت زیر اثر گذار باشد:
مهم است که در حین درمان با رادیوتراپی باردار نشوید چراکه تابش می‌تواند به سلامت کودک آسیب برساند. حتماً در این دوران و حتی تا چند ماه بعد از اتمام درمان باید از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید. اگر باردار هستید هم حتماً باید با پزشک درمیان بگذارید که در این صورت احتمالاً درمان با این روش منتفی است. در رابطه با باروری در صورتیکه ناحیه‌ای که تحت رادیوتراپی قرار می‌گیرد تخمدان‌ها باشد، ممکن است دیگر نتوانید در آینده صاحب فرزند بشوید.
تحقیقات کافی در زمینه خطر آسیب به فرزند در دوران رادیوتراپی صاحب در مردان انجام نشده است. اما با این حال برای مردان هم در این دوران و حتی تا چند ماه بعد از دوران پرتو درمانی لازم است از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده کنند. اگر بیضه‌ها مورد تابش و پرتو درمانی قرار بگیرند، بر باروری مرد تاثیرگذار است و احتمال عقیم شدن وجود دارد.