شیمی درمانی، نوعی از درمان سرطان است که بر پایه دارو عمل می‌کند. داروهای مختلف شیمی درمانی، در مدت زمانی خاص و طیِ جلساتی با فواصل معین، به بدن تزریق می‌شوند تا جلوی تقسیم شدن سلول‌های سرطانی و درگیری بیشتر بدن با سرطان گرفته شود. شیمی درمانی، با تغییر در DNA سلول‌های سرطانی – و چندین روش دیگر- کاری می‌کند که آنها دیگر تقسیم نشوند. تقسیم شدن سلول، همان اتفاقی است که در نهایت منجر به ایجاد سرطان می‌شود. با شیمی درمانی، رادیوتراپی، هورمون تراپی و حتی جراحی می‌شود سرطان را درمان کرد اما رایجترین راه برای درمان این بیماری، شیمی درمانی است. شیمی درمانی به اهداف مختلفی انجام می‌شود و البته انواع مختلفی هم دارد. در این مطلب، انواع شیمی درمانی و روش منحصر به فرد هر کدام برای درمان سرطان را بررسی می‌کنیم. همان طور که گفتیم، یک چیز بین همه این روش‌ها مشترک است: درمان با استفاده از دارو.
داروهای شیمی درمانی می‌توانند:
معمولا وقتی می‌شنویم که کسی مبتلا به سرطان شده، تصورمان این است که باید شیمی درمانی کند. این درمان، به عنوان یک گزاره واحد با معنایی مشخص بین افراد غیرمتخصص به کار میرود اما واقعیت این است که شیمی درمانی به هدف‌های مختلف و حتی برای درمان بیماری‌های متفاوتی غیر از سرطان انجام می‌شود. انواع شیمی درمانی در درمان سرطان، اغلب اوقات این اهداف را دنبال می‌کنند:
علاوه بر این، انواع شیمی درمانی می‌توانند برای درمان بیماری‌های دیگر غیر از سرطان هم کاربرد داشته باشند، مثل انواع بیماری‌های خود ایمنی یا آمادگی برای انتقال مغز استخوان در انواع درمان‌ها.
شیمی درمانی با داروهای مختلفی کار درمان سرطان را در بدن انجام می‌دهد:
عوامل آلکلیه کننده: یا داروهای آلکالوییدی، گروهی از داروها هستند که در فرایند شیمی درمانی، به صورت مستقیم روی DNA تاثیر میگذارند تا از تقسیم سلولی جلوگیری کنند. این داروها، سلول‌ها را در تمام فازهای تقسیم سلولی میکُشند. در میان داروهای آلکالوییدی، کلورامبوسیل (Chlorambucil)، سیکلوفوسفامید (Cyclophosphamide)، سیسپلاتین (Cisplatin) و کاربوپلاتین (Carboplatin) بیشتر شناخته شده هستند.
نیتروساروس‌ها: این گروه هم، نسبتا مشابه داروهای آلکالوییدی هستند. داروهای نیتروساروس، آنزیم‌های مسئول تعمیر DNA سلول را متوقف کرده یا سرعت‌شان را کم می‌کنند. نیتروساروس‌ها می‌توانند به درون مغز نیز بروند (در حالی که بسیاری از داروهای شیمی درمانی این توانایی را ندارند). معروف‌ترین نیتروساروس‌ها، کارموستین (Carmustine) و لوموستین (Lomustine) هستند.
آنتی متابولیت‌ها: داروهایی هستند که با DNA و RNA تداخل پیدا می‌کنند. آنتی متابولیت‌ها هنگام تقسیم سلولی فعال می‌شوند. فلوراراسیل (Fluorauracil) و متوتراکست (Methotrexate) از جمله آنتی متابولیت‌ها هستند.
محصولات طبیعی و آلکالوییدهای گیاهی: داروهایی که از مواد گیاهی و طبیعی ساخته شده‌اند. این گروه داروها، توانایی سلول برای تقسیم شدن و تبدیل شدن به دو سلول را متوقف می‌کنند و البته آسیبهای وارد شده به سلول را هم ترمیم می‌کنند. مثالهای محصولات طبیعی درمان سرطان وینسریستین (Vincristine)، پاکلیتاکسل (Paclitaxel) و توپوتکان (Topotecan) هستند.
آنتی بیوتیک‌های ضد تومور: داروهای آنتی نئوپلاستیک از میکروارگانیسمها تشکیل شده‌اند. این آنتی بیوتیک‌های درمان سرطان، مثل آنتی بیوتیک‌های درمان عفونت عمل نمیکنند و در تمام فازهای چرخه سلول، فعال هستند. آنها یا رشتههای DNA را پاره می‌کنند و یا از سنتز DNA جلوگیری کرده و سرعتش را کاهش میدهند. بلیومیسین (Bleomycin)، دوکسوروبیسین (Doxorubicin) و میتوزانترون (Mitoxantrone) از جمله داروهای آنتی بیوتیکی هستند که در شیمی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
عوامل هورمونی: در درمان سرطان و شیمی درمانی، دو نوع عامل هورمونی استفاده می شوند. هورمونهای کورتیکواستروئید و هورمونهای جنسی. کورتیکواستروئیدها معمولا برای درمان سرطان خون، لنفوم و انواع میلوم استفاده می‌شود. استروئیدها اما برای کاهش تورم در اطراف تومورهای مغزی و ستون فقراتی به کار میروند. استروئیدها با دیگر داروهای شیمی درمانی در ترکیب استفاده می‌شود. هورمونهای جنسی اما شیوه ایجاد هورمونهای زنانه و مردانه را در بدن تغییر میدهند. این هورمونها در نقاطی مثل رحم، سینه و پروستات رشد تومور را کنترل می‌کنند. البته که مثل داروهای عادی شیمی درمانی، نمی‌توانند سلول‌ها را بکشند، بلکه «ذخیره غذایی» را برای نابودی آنها از بین میبرند. تاموکسیفن (Tamoxifen) و لوپرولید (Leuprolide) از جمله داروهای هورمونی شیمی درمانی هستند.
تغییردهندگان پاسخ بیولوژیکی: این‌ها، داروهایی هستند که سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با رشد سرطان قدرتمند می‌کنند. دیگر عوامل ممکن است رشد سرطان را با ایجاد اختلال در فرایندهای رشد و توسعه آن، متوقف کنند. بعضی از منابع، تغییردهندگان پاسخ بیولوژیکی را جدا از داروهای شیمی درمانی می‌دانند. هرسپتین (Herceptin)، آواستین (Avastin) و اربیتوکس (Erbitux) از جمله این داروها هستند.
داروهای شیمی درمانی به دو صورت دهانی و تزریقی به بیماران داده می‌شوند. در مدل دهانی، داروها در واقع دوزهایی به صورت قرص هستند که به بیمار داده می‌شوند تا در هر جلسه بخورد. در روش تزریق، داروها یا به داخل رگ (مستقیم) تزریق می‌شوند و یا از راه سرم آرام آرام وارد جریان خون می‌شوند. انواع دیگر تزریق در شیمی درمانی به این صورت‌هاست:
تزریق عضلاتی (به بازو، ران یا دیگر نقاط)
تزریق اینتراکتال به فضای خالی بین بافتی (در ستون فقرات یا مغز)
به صورت درون صفاقی (مستقیما به روده، معده یا کبد)
تزریق داخل شریانی (این تزریق، دارو را مستقیما به محل اسکان سلول‌های سرطانی میبرد و یکی از انواع شیمی درمانی بسیار مطمئن محسوب می‌شود)
بسیاری از تزریق‌ها، با استفاده از پمپ انجام می‌شوند.