سرطان معده (Gastric cancer)، نوع خاصی از سرطان است که در آن سلول‌های دیواره معده شروع به تقسیم بیش از حد و سرطانی شدن می‌کنند. ممکن است این سرطان را با نام Stomach cancer هم در منابع مختلف دیده باشید. معده یک عضو J شکل در قسمت بالایی شکم و بخشی از سیستم گوارش ماست که مواد مغذی را در غذاها هضم کرده و کمک می‌کند که باقی مانده‌های آن از بدن بیرون بروند. کار معده هضم ویتامین‌‌ها، مواد معدنی، پروتئین، کربوهیدرات و البته آب است. بعد از عبور از معده، غذاها به روده می‌روند تا به بیرون از بدن هدایت شوند. هر غذایی که به معده‌مان وارد می‌کنیم روی سلامت آن تاثیر خواهد گذاشت و میتواند سلول‌های آن را دچار تغییر شکل کند. دیواره معده پنج لایه بافت دارد که سرطان معمولا از اولین آن‌ها شروع شده و کم کم به بافت‌های بیرونی می‌رسد.
سرطان معده بیشتر افرادی در سنین بالا را درگیر می‌کند. حدود 60% از کیس‌های این سرطان بالاتر از 64 سال دارند و میانگین سن افراد مبتلا به آن 68 سال است. اما چه چیزهایی میتواند خطر ابتلا به سرطان معده را بالا ببرد؟ آیا می‌توانیم با تغییر غذاها و سبک زندگی‌مان مطمئن باشیم که هیچوقت مبتلا نخواهیم شد؟ وضعیت ابتلا به سرطان معده در کشور ما چطور است؟
همان طور که گفتیم، سرطان معده از تقسیم و سرطانی شدن سلول‌های دیواره داخلی آن شروع میشود. متخصصان معتقد هستند که مانند هر سرطان دیگری، DNA این سلول‌ها تغییر پیدا می‌کند و این آغاز فرایند سرطانی شدن است. DNA شامل کدهایی است که به سلول دستورات مختلف می‌دهند. این تغییرات ناگهانی، به سلول فرمان رشد و تقسیم بسیار سریع را می‌دهند، آن قدر سریع که سلول‌های سالم و عادی کشته می‌شوند. انباشته شدن سلول‌های سرطانی میتواند آرام آرام به بافت‌های سالم ضربه بزند و به مرور زمان کاری کند که سرطان معده به دیگر قسمت‌های بدن هم منتشر شود (چیزی که به آن متاستاز می‌گوییم). سرطان معده علائمش را نسبتا دیر نشان میدهد و همین باعث میشود بسیاری از افراد حتی تا مراحل نسبتا پیشرفته، خبر نداشته باشند که مبتلا شده‌اند. علائم ابتدایی سرطان معده، این موارد هستند:
شاید فکر کنید که این علائم به راحتی می‌توانند با یک مسمومیت غذایی ساده هم به وجود بیایند. پس تفاوت سرطان معده با مشکلات دیگر گوارشی چه چیزی خواهد بود و چه زمانی باید به پزشک متخصص مراجعه کنیم؟ پاسخ ساده است: وقتی که علائم ماندگار هستند و با درمان‌های عادی از بین نمی‌روند.
سرطان معده با تغییر DNA در سلول‌های دیواره این عضو مهم بدن اتفاق می‌افتد و طبعا هر عاملی که بر سلامت این سلول‌ها تاثیرگذار باشد میتواند به سرطان منجر شود. هر سال، تعداد زیادی مطالعه بالینی و آماری بر روی دلایل ایجاد سرطان معده انجام میشود و با وجود تاکید بسیار زیاد بر رژیم غذایی، نمی‌شود هنوز برای تشخیص دلایل ابتلا، غذاها را تنها عامل تاثیرگذار دانست. با این وجود ثابت شده است که بعضی از عوامل پرخطر یا (Risk Factor)، شانس ابتلا و ورود به فرایند طولانی درمان سرطان را بیشتر می‌کنند. این عوامل به صورت خلاصه، این‌ها هستند:
متاسفانه به دلیل علائم نامشخص سرطان معده که خیلی هم دیر بروز می‌کنند، درمان سرطان (با روش‌های مختلف) برای پزشکان کمی چالش‌برانگیز است. اگر سرطان معده زود تشخیص داده شود تا حدود زیادی قابل درمان است. در استیج‌های پیشرفته اما، نرخ زنده ماندن بیماران بعد از پنج سال تنها 23% است. این یعنی 77% از بیماران بعد از گذشت پنج سال از تشخیص سرطان معده از دنیا می‌روند. شیمی درمانی سرطان معده، یک نوع درمان دارویی است که یا به تنهایی برای کوچک کردن سایز تومور یا از بین بردنش، یا به عنوان درمان مکمل در کنار رادیوتراپی و جراحی به کار می‌رود.
در شیمی درمانی سرطان معده داروها به صورت خوراکی یا تزریقی به بیمار داده می‌شوند تا مشخصا به سلول‌های سرطانی برسند و آن‌ها را نابود کنند. دوز دارو، تعداد جلسات شیمی درمانی و شدت آن توسط پزشک و با توجه به نیازهای خاص هر بیمار طراحی میشود. برای خواندن کامل تمام فرایندهایی که در یک دوره شیمی درمانی اتفاق می‌افتند می‌توانید به این مطلب پلینیک سر بزنید.
یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد سرطان معده، مصرف بی‌رویه فست فود و غذاهای فرآوری شده است. با وجود این که بسیاری از دلایل ابتلا به این سرطان هنوز ناشناخته هستند، تحقیقات در مورد نقش رژیم غذایی در ابتلا، چند سالی است که به نتایج خوبی می‌رسند. اولین مطالعه گسترده در مورد تاثیر رژیم غذایی در ژورنال تغذیه کلینیکال آمریکا (American Journal of Clinical Nutrition) در سال 2009 چاپ شد. در این تحقیق که یک دوره 9 ساله را بررسی کرده بود، 485044 زن و مرد بین سی و پنج تا هفتاد ساله از کشورهای مختلف اروپایی مورد مطالعه قرار گرفتند تا دلایل ایجاد سرطان معده در آن‌ها کشف شود. نتایج مطالعه بر روی این افراد سپس با افراد دارای رژیم غذایی مدیترانه‌ای مقایسه شد. غالب غذاهای این رژیم را میوه‌ها، سبزی‌ها، غلات، مغزها، حبوبات، دانه‌ها، روغن زیتون و البته ماهی و دیگر انواع غذای دریایی تشکیل می‌دهند. نتایج این مطالعه نشان دادند که افراد دارای رژیم سخت مدیترانه‌ای 33% کمتر از افرادی با رژیم غذایی متفاوت (شامل فست فود) سرطان معده گرفته‌اند. همچنین وجود میوه در غذا شانس ابتلا را پایین آورده و مصرف گوشت، این شانس را بالا برده بود. این نتایج احتمالا با مقدار فراوان آنتی اکسیدان موجود در رژیم مدیترانه‌ای هم مرتبط بودند.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید سرطان معده، در ایران کشنده‌ترین سرطان است. این یعنی در میان بیمارانی که در کشورمان بر اثر سرطان جانشان را از دست می‌دهند، آمار سرطان معده 16% است. اولین گزارش ثبت سرطان معده مبتنی بر کل جمعیت ایران می‌گوید که هر سال، حدود 10500 مورد جدید سرطان معده در کشور ما ایجاد میشود و از هر صد هزار ایرانی، صد و پنجاه و هشت نفر (بیشتر از ده درصد) به این بیماری مبتلا هستند. آخرین آمار سرطان معده در ایران نشان میدهد که در بین مبتلایان، 53.9% مردان و 46.1% را زنان تشکیل داده‌اند، یعنی مردان بیشتر از زنان سرطان معده می‌گیرند. در بسیاری از کشورهای دنیا (مثلا آمریکا) آمار سرطان معده رو به کاهش است و سن متوسط ابتلا هم حدود 64 سال، اما در کشور ما (و بسیاری از کشورهای رو به توسعه) آمارها افزایشی هستند و میانگین سن ابتلا به این سرطان حدود 50 سال است. برای یافتن دلیل این اختلافات البته تحقیقات بیشتری بر روی دلایل ایجاد سرطان معده مورد نیاز هستند.