شیمی درمانی یا کیموتراپی (Chemotherapy) یک روش درمانی با تاثیرگذاری بالا برای متوقف کردن یا تخفیف موقت انواع سرطان‌هاست. احتمالا اسم این روش را زیاد شنیده‌اید و خوانده‌اید. اولین چیزی که بیشتر افراد با خواندن نام شیمی درمانی به آن فکر می‌کنند آسیب‌های جانبی مثل ریزش مو و کاهش شدید وزن هستند. واقعیت این است که این شیوه درمان، سلول‌هایی را هدف می‌گیرد که رشد سریعی دارند (مثل سلول‌های سرطانی) و بر خلاف رادیوتراپی یا جراحی که روی نواحی خاص انجام می‌شوند می‌تواند کل بدن را تحت تاثیر قرار بدهد. شیمی درمانی با دارو انجام می‌شود و علاوه بر سلول‌های سرطانی، گاهی سلول‌های سالمی که رشد سریع دارند را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد (مثلا سلول‌های پوست، مو، معده و روده و حتی مغز استخوان). دلیل عوارض جانبی که معمولا بیماران در مدت زمان شیمی درمانی با آن مواجه می‌شوند هم همین است.
مدت زمان شیمی درمانی تا حدود زیادی به این بستگی دارد که این شیوه درمان به چه دلیلی انتخاب شده. شیمی درمانی معمولا برای یکی از این اهداف مد نظر قرار می‌گیرد:
چرایی درمان، می‌تواند تاثیر زیادی بر مدت زمان شیمی درمانی داشته باشد. مثلا اگر شیمی درمانی به هدف تکمیل درمان انجام شود (شیمی درمانی آدجوونت که بعد از حذف سرطان توسط جراحی انجام می‌شود)، ممکن است چهار تا شش ماه طول بکشد. شیمی درمانی آدجوونت در انواع سرطان روده و سینه رایج است. در لنفوم هوچکین و غیر هوچکین (سرطان غدد لنفاوی) و انواع سرطان خون ممکن است شیمی درمانی آدجوونت تا یک سال هم طول بکشد. اگر سرطان هنوز در بافت‌ها مشهود باشد، مدت زمان شیمی درمانی به پاسخگویی بدن به درمان بستگی دارد. اگر بیماری کاملا از بین برود، بسیاری از درمانگران تا یکی دو چرخه شیمی درمانی را ادامه می‌دهند تا شانس حذف کامل بیماری‌های میکروسکوپی را از بین ببرند و مطمئن شوند سرطان به هیچ عنوان در بدن باقی نمانده.
اگر تومور کوچک شود اما از بین نرود، طول مدت شیمی درمانی تا زمانی که بدن تحمل کند و رشد تومور متوقف شود ادامه پیدا می‌کند. اگر بیماری رشد کند اما، شیمی درمانی متوقف می‌شود و بسته به سلامت و درخواست خود بیمار یا داروهای متفاوتی به درمان اضافه می‌شوند یا درمان لغو شده و تمرکز درمانگران روی افزایش راحتی و کاهش درد فرد قرار می‌گیرد.
با توجه به نوع بیماری و تجویز پزشک متخصص، مدت زمان شیمی درمانی (در هر جلسه) متفاوت خواهد بود. مثلا شیمی درمانی سرطان معده مدت زمان متفاوتی با شیمی درمانی سرطان خون دارد. بعضی از جلسات نیم ساعته تمام می‌شوند و بعضی از جلسات ممکن است سه یا چهار ساعت طول بکشند. پیش از شروع دوره درمان، پزشک شما مدت زمان شیمی درمانی را با شما در میان می‌گذارد. همچنین به خاطر تاثیرات شیمی درمانی، احتمالا به صورت مرتب خون دریافت خواهید کرد. این دریافت خون معمولا یک روز پیش از جلسه درمانی است و حتی ممکن است گاهی به خاطر سطح نامناسب خون، جلسات شما لغو شوند. بعد از اولین جلسه، علائم و عوارض جانبی مورد بررسی قرار می‌گیرند و برای آن‌ها دارو یا تمرین‌های بدنی تجویز می‌شود.
طول دوره شیمی درمانی در هر بیماری متفاوت است و به عوامل گوناگونی بستگی دارد. معمولا پزشک متخصص (آنکولوژیست) با توجه به میزان پیشروی و ویژگی‌های فیزیکی بدن شما، یک نوع شیمی درمانی خاص را تجویز می‌کند. بعضی از درمان‌های خاص ترکیبی از شیمی درمانی و روش‌های دیگر هستند و بعضی درمان‌ها فقط شیمی درمانی دارند. شیمی درمانی می‌تواند با استفاده از یک دارو یا ترکیبی محاسبه شده از داروهای مختلف انجام گیرد. مدت زمان شیمی درمانی تحت تاثیر این عوامل است:
معمولا شیمی درمانی به صورت دوره‌ای انجام می‌شود. یعنی شما بعد از اتمام یک جلسه شیمی درمانی، تا جلسه بعد به بدنتان استراحت می‌دهید تا سلول‌های سالمی که از بین رفته‌اند بازسازی شده و برای جلسه بعد آماده شوید. فواصل بین جلسات هم مثل دوز داروها، مدل و ترکیب آن‌ها به صلاح‌دید پزشک درمانگر شما بستگی دارد. این فواصل می‌توانند روزانه، هفتگی و حتی ماهانه تنظیم شوند.
تصور کنید که برای شیمی درمانی سرطان معده به بیمارستان رفته‌اید یا در آغاز فرایند شیمی درمانی سرطان خون هستید. در یک جلسه شیمی درمانی چه اتفاق‌هایی برای بدن میافتند؟ شیمی درمانی از طرق مختلفی انجام می‌شود که رایج‌‌ترین آن‌ها تزریق و دهانی هستند. یعنی دارو به داخل شریان‌های شما تزریق شده یا به صورت یک کپسول می‌توانید آن را بخورید. در بعضی از انواع درمان هم دارو به داخل عضلات تزریق می‌شود تا آرام آرام جذب بدن شود. داروهای شیمی درمانی معمولا دو سه روز بعد از ورود، داخل بدن باقی می‌مانند و عوارض جانبی‌شان بسته به بدن میزبان کوتاه مدت یا طولانی مدت باشد. همه بیماران این عوارض را تجربه نمی‌کنند و ممکن است بعضی‌ها کاملا بدون مشکل این دوره را بگذرانند. عوارض جانبی کوتاه مدت شامل ریزش مو، تهوع، خستگی، سستی ناخن دست و پا، بی حسی در دهان و گلو، درد شدید، اختلال قاعدگی، افزایش وزن، بی خوابی، تهوع، کم خونی و اسهال هستند. خبر خوب این است که بعد از پایان مدت زمان شیمی درمانی بسیاری از این علائم پایان پیدا می‌کنند و همه چیز به حالت اول برمی‌گردد.
در طول مدت زمان شیمی درمانی، همان طور که گفتیم عوارضی برای بدن به وجود می‌آید که می‌توانند ناخوشایند و دردناک باشند. مثلا ریزش مو. یکی از راه‌هایی که برای حل این مشکل وجود دارد سرد نگه داشتن سر است. در بعضی از جلسات شیمی درمانی وقتی دارو وارد جریان خون می‌شود با استفاده از کمپرس یخ یا دستگاه‌های مخصوص، جریان خون را در سر آهسته می‌کنند تا دارو کمتر به آن برسد و ریزش موی کمتری اتفاق بیفتد. همچنین بعضی از پزشکان رژیم غذایی خاصی را برای مدت زمان شیمی درمانی تجویز می‌کنند تا بدن دچار ضعف و خستگی بیش از حد نشود. پوست بعضی از افرادی در طول مدت زمان شیمی درمانی به شدت خشک و پوسته پوسته می‌شود و نیاز به مراقبت بیشتری نسبت به روزهای عادی پیدا می‌کند؛ در این زمان‌ها باید لوسیون و انواع مرطوب‌کننده‌ها را مصرف کنید. در مورد راه‌های مقابله با عوارض شیمی درمانی با پزشک متخصصتان مشورت کنید.