اگر بخواهیم یک تعریف ساده و کلی از بیماری سرطان ارائه دهیم، باید بگوییم که وقتی سلول‌های خاصی از بدن تحت شرایط خاصی شروع به تقسیم بیش از اندازه می‌کنند، سرطان به وجود می‌آید. این سرطان بسته به ناحیه‌ای که در آن اتفاق می‌افتد می‌تواند سریع‌تر یا کندتر رشد کند و درجات خطر مختلفی هم دارد.
شیمی درمانی، درمانی است که دقیقا برای مبارزه با همین شکل خاص از بیماری طراحی شده و جلو رشد سلول‌های سرطانی را می‌گیرد. البته که این شیوه درمانی، می‌تواند به عنوان یک مرحله مستقل در روندی طولانی از درمان سرطان مورد استفاده قرار بگیرد. روندی که شامل دارو درمانی و جراحی نیز هست. سرطان، دومین علت مرگ در دنیاست، این آمار یعنی همه ما باید اطلاعاتمان را درمورد این شیوه تاثیرگذار و مهم در درمان سرطان بیشتر کنیم. در این مطلب شیمی درمانی را می‌شناسیم و جزئیات انواع مختلف آن را بررسی می‌کنیم.
شیمی درمانی در واقع یک نوع درمان دارویی برای سرطان است که با استفاده از ترکیبات مختلف، سلول‌های سرطانی را نابود می‌کند. اتفاقی که در شیمی درمانی می‌افتد، معمولا این است که رشد، تقسیم و افزایش تعداد سلول‌ها - با روش‌هایی مثل تخریب DNA، تغییر ساختار آن یا اختلال در متابولیسم عادی سلول‌ها- متوقف می‌شود. این سلول‌ها، همان سلول‌های سرطانی هستند که معمولا بسیار سریع‌تر از بقیه سلول‌های بدن رشد می‌کنند و این یعنی تاثیر شیمی درمانی بر آن‌ها بیشتر است. البته داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی قدرت زیادی دارند و گاهی می‌توانند سلول‌های عادی را هم تحت تاثیر قرار بدهند و عوارض مختلفی برای بدن ایجاد کنند. عوارضی از جمله:
حالا که فهمیده‌اید که شیمی درمانی چیست، شاید برایتان جالب باشد که بدانید ضریب موفقیت این درمان در سرطان‌های مختلف متفاوت است. البته ارائه آمار دقیق برای این ضریب موفقیت چندان ساده نیست، چون بیماران مبتلا به سرطان معمولا شیمی درمانی را به عنوان درمان مکمل در کنار جراحی و دیگر روش‌ها دریافت می‌کنند. طبق آمار گزارش مجمع سرطان آمریکا در سال‌های 2016 و 2017 که از آمارهای پنج ساله استفاده کرده است، درصد افرادی که بعد از شیمی درمانی در سرطان‌های مختلف به زندگی ادامه داده‌اند از این قرار است:
(توجه داشته باشید که این ضریب‌ها، نسبی و بعد از دوره تحقیقات پنج ساله هستند. یعنی برای مثال تقریبا 96% افرادی که از شیمی درمانی سرطان ریه استفاده کرده‌اند پس از پنج سال زنده هستند).
شیمی درمانی را بیشتر ما با اسم سرطان می‌شناسیم اما واقعیت این است که این شیوه دارو درمانی برای بیماری‌های دیگری هم به کار می‌رود. اختلالات خون و انواع بیماری‌های خود ایمنی از جمله بیماری‌هایی هستند که می‌توانند با شیمی درمانی درمان شوند. مدت زمان شیمی درمانی و اثرات آن با توجه به شیوه مخصوصش (تزریق وریدی، دهانی یا سرم) متفاوت خواهد بود. هدف تمام انواع شیمی درمانی اما یکی است: توقف رشد و تقسیم سریع سلول‌ها در بدن. بعضی از شیمی درمانی‌ها این کار را با تخریب مستقیم DNA انجام می‌دهند و بعضی‌هایشان هم با دستکاری در ساختار آن یا تاثیر بر چرخه رشد و متابولیسم سلول‌ها.
مدت زمان شیمی درمانی به عوامل مختلفی مثل سطح سرطان (از 1 تا 4)، نوع سرطان، زمان تشخیص بیماری و ترکیب و دوز داروها بستگی دارد. همچنین پزشک متخصص در ابتدای درمان هدف شیمی درمانی را مشخص می کند. این هدف ممکن است تکمیل دیگر انواع درمان‌ها مثل جراحی باشد، یا تخریب و حذف باقی مانده سلول‌های سرطانی که پس از اتمام دوره درمان در بعضی نقاط باقی مانده‌اند. شیمی درمانی ممکن است مستقیما برای تخریب خود تومور استفاده شود یا حتی برای از بین بردن سلول‌هایی که با گسترش سرطان به قسمت‌های دیگر بدن می‌روند. مدت زمان شیمی درمانی همچنین به فاصله بین جلسات بستگی دارد. در فاصله بین هر دو جلسه (که می‌تواند چند روز یا چند هفته باشد) بدن باید این فرصت را پیدا کند که بافت‌های تخریب شده را بازسازی کند. قبل از هر جلسه، از بیمار آزمایش خون گرفته می‌شود تا مشخص شود که برای شروع دریافت دوز دارو آمادگی دارد یا نه. در موارد خاص سرطان که شیمی درمانی بی‌تاثیر بوده و سلول‌های سرطانی از بین نمی‌روند، بنا به درخواست بیمار و صلاح‌دید پزشک این روش می‌تواند متوقف شده و تمرکز بر راحتی بیمار با استفاده از دارو قرار بگیرد. در این مطلب به طور کامل عوامل تاثیرگذار بر مدت زمان شیمی درمانی را توضیح داده‌ایم.
بسته به نوع سرطان و سطح یا استیج آن، داروهایی که پزشک برای شروع شیمی درمانی تجویز می‌کند متفاوت خواهند بود. شیمی درمانی سرطان ریه با استیج 4، به داروهای متفاوتی با یک فرایند شیمی درمانی سرطان سینه نیاز خواهد داشت. هر دارویی با یک مکانسیم خاص با سرطان مبارزه می‌کند. داروهایی که به DNA سلول‌های سرطانی حمله می‌کنند تا جلو رشد بیشترشان را بگیرند عوامل آلکیله کننده یا (Alkylating Agents) نام دارند. این نوع داروها بسیاری از سرطان‌ها را درمان می‌کنند از جمله سرطان خون، سرطان غدد لنفاوری، هوچکین و سرطان ریه و سینه. تموزولومید (temozolomide)، ملفالان (melphalan) و سیکلوفوسفامید (cyclophosphamide) از معروف‌ترین داروهای آلکیله کننده هستند. بعضی از داروهای شیمی درمانی از طریق توقف متابولیسم عادی سلول‌ها جلوی رشد آن‌ها را می‌گیرند. این‌ها داروهای آنتی‌متابولیت (antimetabloites) هستند. پزشکان معمولا از این داروها برای درمان سرطان تخمدان، بیضه و سینه استفاده می‌کنند. سیتارابین (Cytarabine)، جمسیتابین (gemcitabine) و متوترکسات (methotrexate) از جمله این داروها هستند.
رابطه شیمی درمانی و کرونا یکی از خطرناک‌ترین روابط درمانی است که در صورتی که جدی گرفته نشود می‌تواند جان بیمار مبتلا به سرطان را بگیرد. بیمارانی که مشغول گذراندن دوره شیمی درمانی هستند، یکی از گروه‌های پرخطر ابتلا به کرونا را تشکیل می‌دهند و به خاطر ضعف و تخریب بافتی، بیشتر در معرض ابتلا و مرگ بر اثر این ویروس هستند. بسیاری از داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کنند و این یعنی یک بستر مناسب برای ابتلا به کرونا. سیستم درمانی در دنیا، برای این موضوع راه حل‌هایی پیشنهاد کرده است. انجام شیمی درمانی سرپایی، راه‌اندازی سامانه‌های تلفنی و اینترنتی برای پاسخگویی به سوالات بیماران و شیمی درمانی در خانه (با شرایط خاص) از جمله این راه حل‌ها هستند. بعضی از انواع شیمی درمانی می‌توانند بدون تاثیر سو بر سلامت بیمار، تا مشخص شدن وضعیت واکسیناسیون به تعویق بیفتند اما بعضی از انواع دیگر باید در کمترین زمان انجام شوند. برای اطلاع از وضعیت ادامه شیمی درمانی در زمان کرونا، بهتر است با پزشک متخصص خود تماس بگیرید.
در صورتی که نیاز به دریافت مشاوره پزشکی درباره شیمی درمانی، محل درمان و هزینه‌های آن داشتید با کارشناسان پزشکی پلی نیک در تماس باشید.
پلی نیک، افتخار همکاری با دکتر فرهاد شاهی، دکتر راحله سادات توکلی و دکتر علیرضا احمدی از برجسته‌ترین پزشکان در زمینه درمان سرطان را دارد. در پلی نیک، هدف ما به کار گرفتن بهترین پزشکان است. پلی نیک از معدود کلینیک‌ها و مراکز درمانی معتبری است که فرایند انتخاب پزشک را به دقت و با بررسی دقیق رزومه آن‌ها انجام می‌دهد.